?иял ?лемінен. Ертегілер Сауытбай Рустем

ТОАШ ЖЕГЕН ТОАШАЙ

Саран тоайындаы Байыр деген жотаны басында, тышандар отбасында Тоашай деген ыз тышан дниеге келіпті. жесі тоаш пісіріп жатан кезде туандытан есімін Тоашай деп ойан екен. Оны кздері баырайан, латары салбыраан болса да те сйкімді болыпты.

Тышан ке-шешелері оны те жасы креді екен. Ол тоаш жегенді атты нататын. се келе зі сондай батыл жне уесой болады. ке-шешесін:

– Ай неліктен домала? Сиыр алайша кк шп жеп, а ст береді? Аспандаы жлдызды алып берші, – деп мазалай берді.

– Мынау не? Ол алай? Неге? – деген сратарды кп оятын. кесі тіпті кейбір сратарына жауап таба алмай, сасалатап алады екен.

– ызым, біз тгіл адамдарды зі сиырдан алай а стті шыатынын білмейді, – деп кесі, шашы болмаса да, басын асып алады екен. ке-шешесі ерінбей, барлы сраан нрселерін тсіндіретін.

Тоашайды зі ып-ызыл, йрыы жалбыраан Ршен деген тиін досы болады, Тоашай оан рашан «мен срмын, сен неге ызылсы?» деп тиіседі екен. Екеуі бір-бірлеріні йрытарын тартып ойнайды екен. Ршен екеуі бтатан айы растырып, арытаы аып жатан сумен саяхата шыатын. Біра алыса бармайды екен, йткені жаын жерде екі аятылар, яни адамдар трады.

Кк шыып, глдер глдеген уаытта Тоашай мен Ршен екеуі тоаш жеп жатады.

– Алаай! Бгін тнде тосын сый болады, – дейді Ршен.

– айдаы сыйлы? Кім келеді? – деп тадана срайды.

– Тоашай білмейсі бе, осы айды жиырма бірінде аспаннан р жануара сыйлы тседі. Итке – сйек, сиыра – шп, стара – бидай, маймылдара – банан, тышандара – бидай сияты, – деп Ршен ккірегін ктеріп ояды.

Сол тні Тоашай атты уайымдап йытай алмайды, сыйлыын ойлап, асыа ктеді. Тнні бір уаытында айнала тып-тыныш бола алады. Тоашай млдіреген кздерін жоары арай ктеріп, сыйлыым ашан болады деген ияла беріледі. Жан-жаындаы кршілері, достары жне ата-анасы ттті йыа беріліп тс кріп жатады.

Тоашай бір мезетте кткен ст боларын сезеді. олдары алтырап, жрегі атты соа бастайды. з кзіне зі сенгісі келмейді, жаа туып келе жатан айды о жаынан жлдыза сас жары нкте пайда болады. Біра ол жары нктені тсі кгілдір екен. Ол жары нкте бірте-бірте Тоашайа жаындап, лкейе тседі. Тоашай орып, теректі артына тыылып алады. Жары нкте жаындап келіп, сайды ары жа бетіне барып онады. Тоашай кідірмей, жгіріп барып кктен тскен апты ішін ашады. апты ішінде арпа, бидай, слы, ттті-дмділер мен ойыншытар бар екен. Тоашай уанып кетіп, тойып жеп алады.

Таерте транда р жануарды бас жаында з тосын сыйы дайын трады. Біра оан ешкім таалмайды, ркім з ісімен жріп кетеді. Тоашай болса, бл сыйлытарды жануарлара жіберген кім екенін атты білгісі келеді. Соны ойлааннан маза тауып отыра алмайды. Бірінші кезекте ке-шешесінен срайды:

– ке, ке, бізге мына сыйлытарды кім дайындады? – дейді Тоашай латарын тікірейтіп.

– Бл баяы заманнан келе жатан дстр, кімні дайындаанын ойламаппыз-даы, – деп н атады кесі. йден жауабын ала алмаан Тоашай далаа аттанады. оржынына толтырып тоаш салып алып, ке-шешесінен рсат алып, сраыны жауабын іздеуге шыып кетеді. Е алдымен, досы Ршенге соып, кптен бері екеуі дайындаан кемесіне бірге отырып кетеді. Бірінші кезекте сиыра барады.

– Сиыр тте, бізге сыйлытарды кім дайындады? – дейді ауыздарын аитып.

– М, білмеппін кішкентайларым, сендерге ол не шін керек, сыйлытарыды алып тыныш отыра бермейсідер ме? – дейді кйіс айырып тран ала сиыр.

Сиыр сраты жауабын білмеген со, олар «мысыты жрмейтін жері, кірмейтін тесігі жо ой» деп мысыа барады.

– Мысы пке, бізге осы сыйлытарды кім жібереді? – деп срайды тышан мен тиін.

Мысы ойланып трып:

– Миияяяу, білмеймін, еш ойланбаппын, – дейді.

Мысытан да жауап ала алмаан екі дос енді ойа барады. ойлар отар болып жреді, кп естиді деп міттенеді. ойды асына баран со:

– ой аа, бізге осы сыйлытарды кім жібереді? – деп срайды Тоашай атты міттеніп.

Сол кезде ой бір маырап:

– М, маан брібір, йтеуір арным то, кйлегім кк, – деп жауап атады.

Бл жауаптардан кейін Тоашайды кілі тсіп, Ршенге брылып:

– Осылар ызы, сыйлытарды кім жіберіп жатанын білмейді, хайуан деген е болмаса рахмет айту керек ой. Мен сыйлытарды кім жіберетінін тапанша тынышталмаймын, кім екенін тауып, алысымды білдіремін. Осыншама жасылыты кім жасап жр, білу керек ой, – дейді.

Сйтіп, олар «кп жерді аралап, саяхата кп шыады ой» деп тйеге жолыады.

– Тйе апа, бізге осы сыйлытарды кім жібереді? – деп срайды Ршен.

– Бааааа, айдан білейін, – дейді тйе асыпай басын ктеріп.

Тйеден мітін зген екеуі енді жылыа барады. Талай жерді шаын ктеріп жрген жылы білетін шыар деп ойлайды.

– Жылы ата, бізге осы сыйлытарды кім жібереді? – деп срайды Тоашай.

Сол кезде жылы:

– Ииииооооо, оны айтесі? – дейді.

– Рахметімізді айтайы деп едік, кіліміз тыныш таппай жр, – дейді екеуі осылып.

– Оны аспанда самап жрген бркіт біледі, – дейді жылы.

Осылайша, енді екеуі тауды басындаы бркітке жолыуа барады. Олар бркітті тауып алып:

– Бркіт ата, бізге осы сыйлытарды кім жібереді? – деп срайды Тоашай соы кшін салып.

– Ия, кім жіберетінін мен білемін, – дейді бркіт.

– Кім ол айтыызшы, біз сыйлытары шін рахметімізді айтайы деп едік, – дейді екеуі.

– Мен кім екенін білемін, біра крген емеспін. Ол сыйлытарды иесі блттарды артында, кемпіросаты стінде Жалдан деген сиырлы елде трады. Сол елді рес деген патшасы жібереді, – дейді ара бркіт.

– Оан бізге жіберген сыйлытары шін рахметімізді алай жеткізсек болады? – деп срайды тышан.

– Ол елге сендер тгілі мені зім шып жете алмаймын, те иын. Біра тнні ортасында сол елге арай атты жел соады. Сол жел арылы хат жазып шырып жіберседер болады, хат иесіне жетеді, – дейді бркіт.

– Мына оржынымды жіберсем жел алып бара ма? – деп срайды бір кезде Тоашай.

– Ия, рине, желді кші сондай атты, – дейді бркіт.

Осылайша, Тоашай мен Ршен а ааза «Рахмет» деп жазады. Хаттарын слеммен бастап, жіберген сыйлытары шін бкіл жануарларды атынан шын жректен лебіздерін білдіріп, ризашылытарын айтады. Кілдері имаса да, тоаштарды да хатпен бірге оржына салып бркітке береді. Бркіт ккке ктеріліп, оржынды желмен оя береді. оржын тнгі аспана самап, желмен бірге патшаа арай шады.

Тоашай мен Ршен йлеріне ораланда, здерін батыр сезінеді. Олар бастарынан кешкен барлы оиаларды жаындарына айтып береді. Кршілері мен жаындары оларды ерліктеріне атты сйсінеді. Шынында, оларды жасаандары ешкім жасамаан ерлік еді. Тоашайды кілі жай тауып зін баытты сезінеді. йткені, ол аспанны ары жаында рес патшаны тоаш жеп жатанын кріп жатандай серде болады.